ایشان با تأکید بر نقش اعمال آدمی در فقر یا دارایی‌اش گفت: همه موجودات این عالم فقیر و محتاجند به خدا. هرچه انسان بیشتر به‌سوی خدا برود، برکات زندگی‌اش، از عمر گرفته تا چیزهای دیگر، بیشتر می‌شود و بالعکس؛ اگر از خداوند فاصله بگیرد، همه زندگی‌اش بی‌برکت می‌شود و عمرش هدر می‌رود؛ یعنی از عمرش بهره‌ای نمی‌گیرد. انسان‌هایی که خدا به ایشان عنایت دارد، از عمرشان بهره لازم را دریافت می‌کنند؛ یعنی شب و روزشان در عبادت و انجام خواسته‌های الهی و اولیای او صرف می‌شود. نگاهی به زندگی علمای گذشته و آثار گوناگون و کتاب‌هایی که از خود بر جای گذاشته‌اند، مؤید این مطلب است. چطور خوبان الهی اینقدر عمرشان برکت دارد؟ امیرالمؤمنین (ع) صحیفه‌ای دارد مشتمل بر فقط دعاهای آن حضرت که 650 صفحه است. آنان چه می‌کردند و ما چه می‌کنیم؟! تقوا و بندگی و اطاعت حق آثار و برکات خود را در تمام ابعاد زندگی انسان باقی می‌گذارد، در خانواده و فرزندان، راحتی و آسایش و آرامش، موفقیت و سعادت و... . دعا نیز اثر دارد؛ اما قبل از دعا اعمال انسان است که اثر می‌گذارد؛ لذا نباید کاری کنیم که خداوند درهای رحمتش را به‌روی ما ببندد.

این استاد اخلاق در ادامه، برخی از اعمالی که باعث فقر انسان می‌شود را با استناد به احادیث معصومین (علیهم السلام) برشمرد که عبارتند از: اهمیت ندادن به نظافت منزل و ازدیاد عنکبوت، خارج نکردن زباله از خانه در هنگام شب، خوردن و آشامیدن در حال غیر طهارت به‌خصوص جنابت، ایستاده شانه کردن موی سر و محاسن، قسم بیجا خوردن، ترک صله رحم، اعتدال نداشتن در هزینه‌های زندگی، اظهار حرص به جمع‌آوری مال، زیاد گوش‌دادن به آوازهای حرام، خوابیدن بین مغرب و عشاء و همچنین بین الطلوعین.

حضرت استاد همچنین در توصیه به نحوه مواجهه با فقرا گفت: اگر شب فقیری به در خانه شما آمد، او را رد نکنید؛ شاید فرستاده خدا باشد. با فقرا رفیق شوید و آنان را احسان و دستگیری کنید و هرگز برادران دینی ضعیف و فقیر خود را تحقیر نکنید؛ چراکه تا از آن‌ها عذرخواهی نکنید، خداوند شما را با آنان وارد بهشت نمی‌کند.

وی با تذکر این نکته که انسان شب و روز و در تمام حالات و اعمالش در حال امتحان است، افزود: فقر برای فقیر و مال برای غنی، امتحان است. از جمله ابتلائات الهی، قبض و بسط در ارزاق و نفوس آدمی است؛ چنان‌که امام صادق (ع) فرمود: «لَیسَ لِلعَبدِ قَبضٌ و لا بَسطٌ مِمّا أمَرَ اللّهُ بهِ أو نَهَی اللّهُ عَنهُ إلاّ و مِن اللّهِ فیهِ ابتِلاءٌ». لذا باید در همه حال متوجه خدا و شاکر بود، چه در گرفتاری و چه در آسایش، در راحتی و ناراحتی، در سلامتی و بیماری. علاوه بر اینکه فقر و غنای حقیقی در روز قیامت معلوم می‌شود. گاهی انسان میلیاردها پول و سال‌ها عبادت دارد، ولی از بدهی‌هایش به دیگران خبر ندارد!